นับตั้งแต่ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2463 ในนาม “สภาเผยแผ่พาณิชย์” กระทรวงพาณิชย์ได้เดินหน้าพัฒนาภารกิจและบทบาทอย่างต่อเนื่อง เพื่อเป็นกลไกสำคัญในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจของประเทศ 

จากจุดเริ่มต้นเล็ก ๆ สู่การเป็น “ศูนย์กลางด้านการค้า” ที่มีบทบาททั้งในประเทศและระดับโลก

ตลอด 105 ปีที่ผ่านมา กระทรวงฯ ได้จัดตั้งหน่วยงานเฉพาะทางเพื่อตอบรับกับบริบททางเศรษฐกิจที่เปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ — ทั้งด้านการพัฒนา การเจรจา การส่งเสริม และการสนับสนุนผู้ประกอบการไทยให้แข่งขันได้ในเวทีโลก

เส้นทางการเติบโตของกระทรวงพาณิชย์

ปีพ.ศ. 2463
ก่อตั้ง กระทรวงพาณิชย์ ในชื่อ “สภาเผยแผ่พาณิชย์”
นับเป็นจุดเริ่มต้นของการยกระดับการผลิตทั้งในด้านปริมาณและคุณภาพ ควบคู่กับการจัดระบบการทำงานภาครัฐแบบบูรณาการ เพื่อให้ทุกหน่วยงานมีบทบาทในการขับเคลื่อนภาคพาณิชย์อย่างมีประสิทธิภาพ

ปีพ.ศ. 2466
ก่อตั้ง กรมทะเบียนการค้า (ปัจจุบันคือ กรมพัฒนาธุรกิจการค้า)
จากผลของการปรับโครงสร้างให้ตอบโจทย์เศรษฐกิจยุคใหม่ — กรมพัฒนาธุรกิจการค้าในวันนี้ ดำเนินงานหลายด้าน ทั้งจดทะเบียน กำกับดูแล และส่งเสริมธุรกิจหลากหลายสาขา

ปีพ.ศ. 2485
จัดตั้งหน่วยงานสำคัญในช่วงหลังสงครามโลก

- กรมเจรจาการค้าระหว่างประเทศ (เดิม: กรมการสนเทศ)
ดำเนินงานเจรจาขยายโอกาสทางเศรษฐกิจและการค้าอย่างเป็นรูปธรรม พร้อมปกป้องผลประโยชน์ส่วนรวมของชาติ สร้างพันธมิตรกับทุกภาคส่วน และบริหารองค์กรอย่างมีประสิทธิภาพภายใต้หลักธรรมาภิบาล

- กรมการค้าภายใน
จากยุคแรกเริ่ม ภารกิจของกรมขยายไปสู่การควบคุมการค้าเมื่อได้รับงานโอนจากกรมควบคุมการค้า พร้อมทั้งมีการปรับโครงสร้างองค์กรหลายครั้งเพื่อให้เหมาะสมกับภารกิจและสถานการณ์ปัจจุบัน

- กรมการค้าต่างประเทศ
ดำเนินงานเป็นให้ความรู้ข่าวสารด้านการค้าแก่ผู้ประกอบการ และเป็นสื่อกลางระหว่างรัฐบาลกับผู้ประกอบการในการส่งเสริมการค้าต่างประเทศ

ปีพ.ศ. 2495
ก่อตั้ง กรมเศรษฐสัมพันธ์ (ต่อมาเปลี่ยนเป็น กรมส่งเสริมการค้าระหว่างประเทศ)
กรมส่งเสริมการค้าระหว่างประเทศดำเนินงานขยายตลาดและสร้างมูลค่าเพิ่มให้สินค้าและบริการของไทย พัฒนาศักยภาพผู้ประกอบการ และให้ข้อมูลการค้า เพื่อเพิ่มปริมาณและมูลค่าการส่งออกของประเทศ

ปีพ.ศ. 2498
จัดตั้ง องค์การคลังสินค้า
เป็นรัฐวิสาหกิจในสังกัดกระทรวงพาณิชย์ จัดตั้งขึ้นเพื่อบริหารจัดการสินค้าเกษตรและอุปโภคบริโภคให้มีประสิทธิภาพและตอบสนองความต้องการของรัฐและประชาชน ก่อนจะขยายบทบาทให้ครอบคลุมถึงธุรกิจบริการที่เกี่ยวข้องด้วย

ปีพ.ศ. 2535
จัดตั้ง กรมทรัพย์สินทางปัญญา เพื่อดูแลสิทธิทางการค้าและทรัพย์สินสร้างสรรค์
เกิดจากการรวมอำนาจหน้าที่ด้านเครื่องหมายการค้า สิทธิบัตร และลิขสิทธิ์ จากกรมทะเบียนการค้าและกรมศิลปากร มาไว้ในหน่วยงานเดียวภายใต้กระทรวงพาณิชย์ เพื่อให้การบริหารจัดการทรัพย์สินทางปัญญาเป็นไปอย่างมีเอกภาพและมีประสิทธิภาพ

ปีพ.ศ. 2541
จัดตั้ง สถาบันวิจัยและพัฒนาอัญมณีและเครื่องประดับแห่งชาติ
ดำเนินงานส่งเสริมอุตสาหกรรมอัญมณีและเครื่องประดับไทยให้มีศักยภาพแข่งขันในระดับสากล

ปีพ.ศ. 2544
จัดตั้ง สถาบันระหว่างประเทศเพื่อการค้าและการพัฒนา
ดำเนินงานเป็นศูนย์กลางจัดกิจกรรมร่วมกับอังค์ถัดและองค์กรพันธมิตร ผ่านการอบรม วิจัย และพัฒนานโยบายเศรษฐกิจและกฎหมายให้ทันต่อกระแสโลก พร้อมสนับสนุนความร่วมมือและการรวมกลุ่มทางเศรษฐกิจในภูมิภาค

ปีพ.ศ. 2546
จัดตั้ง สถาบันส่งเสริมศิลปหัตถกรรมไทย (ชื่อเดิม: ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ)
ดำเนินงานส่งเสริมศิลปหัตถกรรมไทย ให้เติบโตอย่างยั่งยืน ด้วยการสนับสนุนอาชีพ พัฒนาคุณภาพ มาตรฐาน และสร้างมูลค่าเพิ่มผ่านเทคโนโลยี นวัตกรรม และภูมิปัญญาท้องถิ่น 

ปีพ.ศ. 2558
จัดตั้ง สำนักนโยบายและยุทธศาสตร์การค้า (ชื่อเดิม: สำนักยุทธศาสตร์การค้า)
ดำเนินงานชี้นำทิศทางเศรษฐกิจการค้าไทย ด้วยการจัดทำนโยบาย ยุทธศาสตร์ และเครื่องชี้วัด ตลอดจนเป็นศูนย์ข้อมูลเศรษฐกิจเชิงลึก เพื่อเสริมความมั่นคงในยุคเศรษฐกิจใหม่

ตลอดระยะเวลากว่า 1 ศตวรรษที่ผ่านมา การเกิดขึ้นของหน่วยงานเหล่านี้สะท้อนถึง “วิสัยทัศน์” และ “ความมุ่งมั่น” ของกระทรวงพาณิชย์ ที่พร้อมพัฒนาระบบเศรษฐกิจไทยให้ทันโลก

ไม่ว่าจะเป็นการส่งเสริมผู้ประกอบการ สนับสนุนศิลปหัตถกรรม ดูแลทรัพย์สินทางปัญญา หรือการเจรจาทางการค้าระหว่างประเทศ ล้วนเป็นภาพสะท้อนของการทำงานที่สอดคล้องกันเพื่อผลประโยชน์ของประเทศชาติในทุกมิติ