แม่น้ำไม่ใช่แค่เส้นทางสัญจร หากแต่เป็นเส้นเลือดใหญ่ของเศรษฐกิจไทยมายาวนาน โดยเฉพาะในยุคที่เรือสำเภาเป็นพาหนะหลักของการค้าระหว่างประเทศ ความรุ่งเรืองนี้เริ่มตั้งแต่สมัยสุโขทัย ซึ่งมีหลักฐานซากเรือสำเภาและเครื่องถ้วยสังคโลกที่บริเวณปากอ่าวไทย บ่งชี้ถึงการค้าขายกับจีนที่เป็นคู่ค้าหลักมาตั้งแต่โบราณ

ในยุคกรุงศรีอยุธยา เมืองท่าต่าง ๆ เช่น อยุธยา สงขลา ปัตตานี และนครศรีธรรมราช กลายเป็นจุดศูนย์กลางของการค้าทางน้ำ เรือสำเภาจีนถูกใช้แลกเปลี่ยนสินค้าระหว่างไทยกับภูมิภาคอื่นในเอเชีย ทั้งผ้าและเครื่องถ้วยจากจีน ดีบุก พริกไทย และไม้หอมจากฝั่งไทยที่รัฐบาลผูกขาดผ่าน พระคลังสินค้า พร้อมจัดเก็บภาษีจากสินค้านำเข้า–ส่งออก โดยมีระบบการค้าชัดเจน 

เมื่อเข้าสู่ยุครัตนโกสินทร์ การเปลี่ยนผ่านจากเรือสำเภาสู่เรือกำปั่นและเรือกลไฟ ยิ่งเพิ่มประสิทธิภาพในการขนส่งทางน้ำ แต่แก่นของระบบการค้าทางน้ำยังคงอยู่ และภาครัฐก็ยังคงให้ความสำคัญมาโดยตลอด

หนึ่งในสัญลักษณ์สำคัญคือ “การจัดตั้งกระทรวงพาณิชย์” ซึ่งก่อตั้งขึ้นครั้งแรกในบริเวณท่าเตียน ริมแม่น้ำเจ้าพระยา จุดศูนย์กลางของการค้าขายในกรุงเทพฯ ยุคแรก ๆ โดยปัจจุบันคือสถานที่ตั้งของมิวเซียมสยาม

แม้เวลาจะเปลี่ยนผ่านจากยุคการค้าทางเรือสำเภา สู่ยุคของการเจรจาการค้าโลกดิจิทัล

แต่ “บทบาทหลักของกระทรวงพาณิชย์” ยังคงดำเนินต่อเนื่อง — ในฐานะหน่วยงานเศรษฐกิจหลักของประเทศ กระทรวงพาณิชย์มีภารกิจสำคัญที่ครอบคลุมทั้งการดูแลชีวิตประจำวันของประชาชน และการขับเคลื่อนเศรษฐกิจในระดับมหภาค 

ตั้งแต่การควบคุมราคาสินค้าอุปโภคบริโภคให้เหมาะสม ส่งเสริมการส่งออกและการค้าชายแดน ผลักดันเกษตรกรและผู้ประกอบการไทยให้เข้าถึงตลาดใหม่ ๆ ไปจนถึงการเจรจาการค้าระหว่างประเทศเพื่อสร้างโอกาสทางเศรษฐกิจให้กับประเทศในระยะยาว ภารกิจทั้งหมดนี้ ล้วนดำเนินไปภายใต้เป้าหมายเดียวกัน — เพื่อให้การค้าของไทยเติบโตอย่างมั่นคง เป็นธรรม และยั่งยืน

จากท่าเตียนสู่สนามบินน้ำ กระทรวงพาณิชย์ไม่ได้เปลี่ยนเพียงที่ตั้ง แต่ยังพัฒนาโครงสร้างการให้บริการให้ทันสมัยมากยิ่งขึ้น

ในปัจจุบัน กระทรวงพาณิชย์เป็นไม่กี่กระทรวงที่วางแนวทางการให้บริการประชาชนแบบครบวงจร โดยรวมหน่วยงานสำคัญต่าง ๆ ไว้ในที่เดียว เพื่อให้การติดต่อราชการสะดวก รวดเร็ว และเข้าถึงง่ายยิ่งขึ้น พร้อมทั้งนำเทคโนโลยีสมัยใหม่เข้ามาเสริมประสิทธิภาพการให้บริการอย่างเต็มรูปแบบ รองรับการเติบโตของภารกิจในอนาคตอีกไม่น้อยกว่า 10 ปี

ตลอด 105 ปีที่ผ่านมา ภารกิจของกระทรวงพาณิชย์ได้ปรับเปลี่ยนไปตามยุคสมัย โดยมีเป้าประสงค์ในการคุ้มครองผู้บริโภค ส่งเสริมเกษตรกร ดันการส่งออก และรักษาผลประโยชน์ทางการค้าของประเทศอย่างมั่นคง

จากเรือสำเภาสู่เรือคอนเทนเนอร์ จากพระคลังสินค้าสู่ระบบโลจิสติกส์สมัยใหม่ การค้าทางน้ำยังคงเป็นเส้นทางสำคัญของเศรษฐกิจไทยเสมอมา กระทรวงพาณิชย์ก็ยังคงทำหน้าที่เป็น “หัวเรือ” ขับเคลื่อนเศรษฐกิจผ่านสายน้ำสายนี้อย่างมั่นคง